Το αρχαιότερο εν ζωή τυπογραφείο

Τα Τυπογραφεία Νικολάου έχουν αισίως συμπληρώσει πάνω από ένα αιώνα ζωής. Είναι σήμερα το αρχαιότερο εν ζωή τυπογραφείο στην Κύπρο, ιδιοκτησία της εταιρείας Nicosia Printing works, Chr. Nicolaou & Sons Ltd, με την τέταρτη γενιά Νικολάου να ακολουθεί την τυπογραφική τέχνη.

Η ιστορία του Τυπογραφείου ανάγεται στο 1906, όταν δύο πρωτεργάτες και πρωτοπόροι της τυπογραφίας στην Κύπρο, οι Χριστόφορος Νικολάου και Εφραίμ Πετρίδης, ο πρώτος σε ηλικία μόλις 20 ετών, ίδρυσαν το τυπογραφείο «Η Λευκωσία». Ο Εφραίμ Πετρίδης ήταν ιδιοκτήτης και εκδότης της εφημερίδας της εποχής,  «Κυπριακός Φύλαξ».

Τα πρώτα επαγγελματικά τυπογραφικά βήματα των Νικολάου και Πετρίδη δεν ήταν εύκολα. Οι άοκνες προσπάθειες όμως των ιδρυτών του τυπογραφείου το κατέστησαν πρωτοπόρο και γνωστό όχι μόνο στην Κύπρο αλλά και σε γειτονικές χώρες. Μεταξύ άλλων, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, προσέφερε υπηρεσίες στις Συμμαχικές Δυνάμεις της Μέσης Ανατολής.

Το τυπογραφείο “Η Λευκωσία” στεγαζόταν από το 1906 μέχρι το 1939 στο τέλος της οδού Λήδρας στην στοά Κύκκου απέναντι από την εταιρεία μεταφορών ΚΕΜ σε ένα ακίνητο που ανήκε στη Μονή Κύκκου. Το 1939 μεταστεγάστηκε σε ιδιόκτητο κτίριο εντός των τειχών της Λευκωσίας στην οδό Πλουτάρχου. Λειτούργησε εκεί μέχρι το 1980 οπόταν και μεταφέρθηκε εκτός τειχών στην οδό Δημητσάνης σε ένα κτίριο που ανεγέρθηκε με προδιαγραφές να στεγάσει ένα σύγχρονο τυπογραφείο καθώς το προηγούμενο κτίριο δεν μπορούσε να εξυπηρετήσει τις ανάγκες ενός νέου τυπογραφείου εξοπλισμένου με της τελευταίας τεχνολογίας μηχανήματα για την εποχή.

Η ιστορία βήμα με βήμα

• Το 1906 ο Χριστόφορος Νικολάου συνεταιρίζεται με τον Εφραίμ Πετρίδη και ιδρύουν το πρώτο τυπογραφείο στην Λευκωσία με την επωνυμία “Η Λευκωσία”. Στεγάζεται σε ένα κατάστημα στην οδό Λήδρας στην στοά Κύκκου απέναντι από την εταιρεία μεταφορών ΚΕΜ, ακίνητο της Μονής Κύκκου. Μεταξύ άλλων τυπώνει την εφημερίδα της εποχής, “Ο Κυπριακός Φύλαξ” που ήταν ιδιοκτησία του ενός από τους συνεταίρους, του Εφραίμ Πετρίδη.

• 1919-1930. Δυστυχώς η δεύτερη δεκαετία λειτουργίας του Τυπογραφείου σημαδεύεται από τον ξαφνικό θάνατο του Εφραίμ Πετρίδη το 1919 σε ηλικία 43 ετών. Με το θάνατο του Πετρίδη αναλαμβάνει το Τυπογραφείο o Χριστόφορος Νικολάου. Μερικά χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα το 1925 αγοράζει τις μετοχές του Πετρίδη και γίνεται απόλυτος ιδιοκτήτης του Τυπογραφείου.

Όταν απέκτησε την πλήρη ιδιοκτησία του Τυπογραφείου προχώρησε στην αναδιοργάνωση και τον εμπλουτισμό του με νέα μηχανήματα.

Είχε προηγηθεί το 1924 η οριστική αναστολή των εργασιών της εφημερίδας “Ο Κυπριακός Φύλαξ”, ιδιοκτησίας του Εφραίμ Πετρίδη.

• 1931-1940. Στη δεκαετία του 1930 σημειώθηκε μεγάλη ανάπτυξη του Τυπογραφείου, τόσο όσον αφορά την επέκταση των εργασιών, όσο και στην πρόσληψη νέου προσωπικού. Η μεγαλύτερη επέκταση όμως παρατηρήθηκε μετά το 1940, γιατί λόγω της έκρηξης του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου η Κυβέρνηση έδιδε εκτυπωτικές εργασίες της και στο τυπογραφείο “Η Λευκωσία”, γιατί το Κυβερνητικό Τυπογραφείο δε μπορούσε να ανταποκριθεί στις μεγάλες ανάγκες της.

Σημαντικός σταθμός στην ιστορία του Τυπογραφείου θεωρείται και η εισαγωγή το 1935 της πρώτης «ριγαριστικής» μηχανής στην Κύπρο από την Αγγλία για την κατασκευή τετραδίων και λογιστικών βιβλίων.

Ο επόμενος σημαντικός σταθμός καταγράφεται το 1939 όπου ολοκληρώνεται η ανέγερση του καινούριου ιδιόκτητου κτηρίου στην οδό Πλουτάρχου, πάροδος της οδού Λήδρας. Το κτήριο αυτό διατηρείται μέχρι σήμερα με όλον τον εξοπλισμό της εποχής εκείνης.

• 1941-1950. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το Τυπογραφείο μεγαλώνει ακόμη περισσότερο προσφέροντας υπηρεσίες στον Αγγλικό στρατό της περιοχής. Για τη μεγάλη αυτή βοήθεια έγινε εύφημος μνεία για τον Χριστόφορο Νικολάου μετά τον Πόλεμο σε περιοδικό των τυπογραφείων στην Αγγλία.

Μετά τον Πόλεμο ο Χριστόφορος αγοράζει μονοτυπική και λινοτυπική,  μηχανές οι οποίες χρησιμοποιούνται στην ετοιμασία των σελίδων προς εκτύπωση. Εγκαθίστανται επίσης αυτόματα πιεστήρια αντικαθιστώντας τα χειροκίνητα. Με τα καινούρια μηχανήματα αυξάνονται η δυνατότητα παραγωγής και η παραγωγικότητα του Τυπογραφείου.

Την ίδια περίοδο αρχίζουν να περιθωριοποιούνται η χειροποίητη σύνθεση των σελίδων, η στοιχειοθεσία με το γαλέ και την τσιμπίδα, η σελιδοποίηση του μολυβιού με τους σπάγκους και η εκτύπωση σε χειροποίητα πιεστήρια που ήταν μια πολύπλοκη, δύσκολη και απαιτητική διαδικασία που απαιτούσε λεπτή εργασία, υπομονή, καλαισθητικό κριτήριο και ψυχική και σωματική κόπωση.

• 1951-1960. Ο Χριστόφορος Νικολάου φρόντισε πριν από το θάνατο του να διευθετήσει το ιδιοκτησιακό καθεστώς του Τυπογραφείου. Δημιουργεί καταρχάς συνεταιρισμό με τους τρεις γιους του, Νίκο, Λουκή και Τάσο και το 1951 προχωρεί στη δημιουργία μετοχικής εταιρείας περιορισμένης ευθύνης με αριθμό εγγραφής 426 με την ονομασία Τυπογραφείο “Η Λευκωσία” Χρ. Νικολάου και Υιοί Λτδ, στα αγγλικά, Nicosia Printing works, Chr. Nicolaou & Sons Ltd

Τo 1958 πεθαίνει ο Χριστόφορος μετά από βραχεία ασθένεια και τα ηνία της εταιρείας αναλαμβάνει ο μεγαλύτερος από τους γιους του, Νίκος Νικολάου με βοηθούς τους αδελφούς του Λουκή και Τάσο. Ουσιαστικά το Τυπογραφείο περνά στη δεύτερη γενιά Νικολάου όπου, επί της εποχής της, ανανεώνεται με νέο σύγχρονο εξοπλισμό. Αναβαθμίζεται σημαντικά τόσο η ποσότητα και κυρίως η ποιότητα των εργασιών του και αποκτά τη φήμη ως ένα από τα καλλιτεχνικότερα και ποιοτικότερα τυπογραφεία της Κύπρου, την οποία διατηρεί μέχρι σήμερα.

• 1961-1970. Με την ανεξαρτησία της Κύπρου το 1960 και την οικονομική ανάπτυξη που ακολούθησε, η τυπογραφεία στη χώρα επεκτείνεται ραγδαία και η εταιρεία Nicosia Printing works, Chr. Nicolaou & Sons Ltd δεν μένει με σταυρωμένα τα χέρια. Αποφασίζει παράλληλα με το γνωστό σύστημα εκτύπωσης – letterpress, να επεκταθεί και στη λιθογραφία – offset, που αποδίδει καλύτερη απόδοση των χρωμάτων. Με αυτήν την τεχνολογία εκτυπώνονται έγχρωμα βιβλία, ετικέτες, έγχρωμες παρουσιάσεις εταιρειών και οτιδήποτε έχει να κάνει με χρώματα. Λόγω του ότι τα κτίρια στην οδό Πλουτάρχου δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τις σύγχρονες ανάγκες της λιθογραφίας, η Εταιρεία προχωρά στην ανέγερση νέου σύγχρονου κτιρίου εκτός των τειχών στην οδό Δημητσάνης και εξελίσσεται σε ένα από το πιο σύγχρονα τυπογραφεία στην Κύπρο και την ευρύτερη περιοχή.
• 1971-1980. Η τυπογραφεία στη δεκαετία αυτή έχει να αντιμετωπίσει νέες εξελίξεις και κυρίως την αντικατάσταση του μόλυβδου με φιλμ. Η παραδοσιακή τεχνολογία φτάνει στο τέρμα της ζωής της και σταδιακά εγκαταλείπεται. Η Εταιρεία ακολουθεί τις τεχνολογικές εξελίξεις προχωρώντας σε νέες επενδύσεις τόσο σε νέα τεχνολογία όσο και σε προσωπικό με την ανάλογή εκπαίδευση. Αλλά και αυτή η τεχνολογία θα έχει σύντομο τέλος καθώς οι εξελίξεις στο τομέα της τυπογραφίας είναι ραγδαίες.

• 1981-1990. Η δεκαετία του ’80 σηματοδοτεί μια νέα σημαντική αλλαγή στο ιδιοκτησιακό καθεστώς του Τυπογραφείου. Το 1982 οι Λουκής και Τάσος αποφάσισαν να αποχωρήσουν από την επιχείρηση και τις μετοχές τους αγοράζει ο υιός του Νίκου Νικολάου, Χριστόφορος. Η αλλαγή δεν αλλάζει όμως τη φιλοσοφία των Νικολάου που αφορά στην εισαγωγή κάθε νέας τεχνολογικής εξέλιξης, με γνώμονα πάντα την ποιότητα και την προσφορά υπηρεσιών για την κάλυψη όσο γίνεται περισσότερων τυπογραφικών αναγκών. Εξ ου και τη συγκεκριμένη δεκαετία το μεγαλύτερο επίτευγμα του Τυπογραφείου είναι η εκτύπωση, προσωποποίηση και παράδοση των βιβλιαρίων επιταγών στις τράπεζες σε 24 ώρες.

• 1991-2010. Το 1998, σχεδόν 100 χρονιά μετά το έτος ίδρυσης της Εταιρείας μπαίνει στο Τυπογραφείο η τέταρτη γενιά. Με την ολοκλήρωση των σπουδών, ο Νικόλας Νικολάου, γιος του Χριστόφορου Νικολάου, επιστρέφει στην Κύπρο και εντάσσεται στην Εταιρεία. Τη δεκαετία του ’90 ο ερχομός των υπολογιστών αλλάζει ριζικά τα δεδομένα. Πλέον οι επιχειρήσεις χρειάζονται νέου τύπου έντυπα. Η Nicosia Printing works, Chr. Nicolaou & Sons Ltd αφουγκράζεται τις ανάγκες της εποχής και προχωρά στις ανάλογες αλλαγές. Με την εταιρεία Compuform Ltd ιδρύουν μια νέα εταιρεία, την Printaform ltd, η οποία αναλαμβάνει την εκτύπωση των επιταγών και τα νέα έντυπα που χρειάζονται οι υπολογιστές.

Γενικότερα την εικοσαετία αυτή παρουσιάζεται μεγάλη τεχνολογική αναβάθμιση των ηλεκτρονικών υπολογιστών με αποτέλεσμα ο σχεδιασμός ενός εντύπου να απλοποιηθεί και ταυτόχρονα να αναβαθμιστεί ποιοτικά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η διαφήμιση και η εκτύπωση εκδόσεων στη Κύπρο να γνωρίσει τεράστια ανάπτυξη. Η Eταιρεία για να μπορέσει να εξυπηρετήσει τους πελάτες της και τις ανάγκες της αγοράς, προχώρησε σε περαιτέρω αναβάθμιση των εργασιών της με την αγορά καινούριων εκτυπωτικών μηχανών.

• 2010 ως σήμερα. Ξεκινά η εποχή της ψηφιακής εκτύπωσης που εκτοπίζει σιγά σιγά την ανάγκη σε εκτυπώσεις όφσετ.

Η ραγδαία ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας αλλά και οι οικονομικές κρίσεις αυτής της περιόδου οδήγησαν στη σημαντική μείωση της χρήσης του χαρτιού. Στη θέση της έντυπης επικοινωνίας και φύλαξης αρχείων εισέρχεται δυναμικά η ψηφιακή επικοινωνία και το icloud.

Η Nicosia Printing works, Chr. Nicolaou & Sons Ltd εναρμονίζεται ξανά με τις εξελίξεις και τις ανάγκες της αγοράς και ως ένας δυναμικός οργανισμός προχωρά σε αλλαγές, με στόχο να διατηρήσει την ηγετική του θέση στην αγορά.

Η σημερινή ηγεσία

Στο τιμόνι του Τυπογραφείου είναι σήμερα η τρίτη και τέταρτη γενιά Νικολάου. Στη θέση του προέδρου της εταιρείας είναι ο Χριστόφορος Νικολάου και στη θέση του διευθύνοντα συμβούλου ο γιος του, Νίκος Νικολάου.

Ιστορικές εκτυπώσεις

Το τυπογραφείο “Η Λευκωσία” σε αυτήν την 106 χρόνων πορεία του έχει προβεί σε εκτυπώσεις ιστορικές εκ των οποίων ορισμένες άφησαν εποχή. Οι σημαντικές εκδόσεις είναι πάμπολλες.

Μεταξύ αυτών πρέπει να σημειώσουμε το λεξικό του Κυριακίδη τη δεκαετία του 1910, την ιστορία της Νήσου Κύπρου του Αρχιμανδρίτη Κύριλλου και τον πρώτο τηλεφωνικό κατάλογο της Αρχής Τηλεπικοινωνιών το 1962 ο οποίος κατάλογος τυπώθηκε σε ένα τόμο σε τρεις γλώσσες.

Από την άλλη η ίδρυση του Τυπογραφείου το 1906 είναι συνδεδεμένη με την εκτύπωση της σημαντικής για την εποχή εφημερίδας, «Κυπριακός Φύλαξ». Επίσης εκτυπωνόταν στο Τυπογραφείο για χρόνια η άλλη σημαντική εφημερίδα «Ελευθερία» και αργότερα οι εφημερίδες «Έθνος» και «Αγών», πολλά περιοδικά, πολλές επίσης επιστημονικές εκδόσεις του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, της Αρχιεπισκοπής Κύπρου, του Τμήματος Αρχαιοτήτων και πολλά έντυπα τραπεζών κι άλλων μεγάλων οργανισμών.

Αρχές, αξίες και παρακαταθήκες

• Οικογένεια. Για τους Νικολάου η οικογένεια έρχεται πάντα πρώτη. «Όλες οι αξίες που αποκτήθηκαν και ακολουθήθηκαν από γενιά σε γενιά καταλήγουν στον σεβασμό των άλλων, στην καλλιέργεια σχέσεων και στην αντιμετώπιση των άλλων ως δικών μας», αναφέρουν από την εταιρεία.
• Πάθος. «Είμαστε παθιασμένοι με τη δουλειά μας και με ό,τι κάνουμε. Επειδή αγαπάμε τη δουλειά μας, βλέπουμε τα πράγματα από διαφορετική οπτική γωνία και είμαστε σε θέση να νοιαζόμαστε για τα προϊόντα σας σαν να είναι δικά μας», προσθέτουν.
• Ποιότητα. «Δεν υπάρχει συμβιβασμός για το πώς γίνονται τα πράγματα και υπάρχει μόνο ένας τρόπος για να γίνουν: πρέπει να είναι τέλεια, είμαστε παθιασμένοι με την παραγωγή έργων κορυφαίας ποιότητας», σημειώνουν από την εταιρεία.
• Ταχύτητα – προθεσμίες. «Οι προθεσμίες είναι σημαντικές για εμάς. Είμαστε αυστηροί στον εαυτό μας στις προθεσμίες που θέτουμε για τη δουλειά μας και στις υποσχέσεις που δίνουμε στους πελάτες μας. Ωστόσο, οι προθεσμίες δεν οδηγούν σε συμβιβασμούς στην ποιότητα. Και τα δύο έχουν την ίδια σημασία και γίνονται σεβαστά», συμπληρώνουν από την εταιρεία.

Καταλήγοντας από την εταιρεία σημειώνουν τέσσερις παρακαταθήκες που αποτελούν διαχρονικές αρχές:

– Η τιμιότητα,

– Οι καλές εργασιακές σχέσεις,

– Οι καλές πελατειακές σχέσεις.

– Ο σεβασμός προς τους πελάτες.

Οι πρωτοπόροι τυπογράφοι της Κύπρου

Το τυπογραφείο «Η Λευκωσία» είναι σήμερα το αρχαιότερο εν ζωή τυπογραφείο στην Κύπρο. Ιδρύθηκε το 1906 και ουσιαστικά ανήκει στην ίδια οικογένεια από τότε. Την οικογένεια Νικολάου. Είναι ιδιοκτησία της Nicosia Printing works, Chr. Nicolaou & Sons Ltd, με την τέταρτη γενιά Νικολάου να ακολουθεί την τυπογραφική τέχνη. Για την ιστορία του Τυπογραφείου και της εταιρείας, το χθες και το σήμερα, μας μίλησαν ο Χριστόφορος Νικολάου (τρίτη γενιά) και ο γιος του Νίκος Νικολάου (τέταρτη γενιά).

Πώς είναι να βρίσκεται κάποιος επικεφαλής ενός οργανισμού, μιας εταιρείας, με μια ιστορία τόσο μεγάλη;

Ν.Ν.:Σίγουρα να είσαι επικεφαλής ενός οργανισμού είναι από μόνο του μεγάλη ευθύνη απέναντι στους μετόχους/ιδιοκτήτες αλλά και στο προσωπικό που εργάζεται για τον Όμιλο. Το αίσθημα της ευθύνης όμως είναι πολύ πιο έντονο όταν ο επικεφαλής είναι η τέταρτη γενιά και η εταιρεία στην οποία είναι επικεφαλής έχει μια ιστορία 115 ετών. Σημειώστε ότι εταιρείες τόσων ετών είναι μετρημένες όχι μόνο στην Κύπρο αλλά σ’ όλο το κόσμο. Ως επικεφαλής λοιπόν μια τέτοιας εταιρείας οφείλω απέναντι στους προγόνους μου να διατηρήσω ζωντανή και ευημερούσα την επιχείρηση όπως έκαναν αυτοί με τόσο κόπο και μαεστρία.

Ποια θεωρείς ως την πιο μεγάλη πρόκληση που έχεις μπροστά σου;

Ν.Ν.:Να κρατηθεί στη ζωή η εταιρεία. Να συνεχίσουμε να τυπώνουμε και να προσθέσουμε κι άλλες εργασίες μέσα στην εταιρεία. Να μπούμε σε νέους τομείς για να μπορέσει να επιβιώσει άλλα 100 και πλέον χρόνια.

Νέες δραστηριότητες

Έχω δει ότι έχετε μπει σε νέες δραστηριότητες. Ποιες είναι αυτές;

Ν.Ν.:Το ένα είναι ο τομέας της ψηφιακής εκτύπωσης το οποίο έχει χρόνια που εισήχθηκε. Το άλλο είναι η στροφή στο κυτίο. Μπορεί να είναι κάτι που δεν κατασκευάζουμε εμείς αλλά εμείς το εμπορευόμαστε. Υπάρχει και κάτι άλλο στο οποίο για ευνόητους λόγους θα αποφύγω να αναφερθώ, αλλά είναι κάτι το οποίο θα υλοποιήσουμε σύντομα.

Τι εννοείς το κυτίο; 

Ν.Ν.:Το κουτί. Π.χ. το κουτί μας πίστας. Η συσκευασία γενικότερα είναι τομέας που ευημερεί και αναπτύσσεται. Δεν είναι απαραίτητο να είναι από χαρτί αλλά μπορεί η συσκευασία να είναι από άλλο υλικό όπως πλαστικό.

Αν ήταν όμως να επανέλθω στο αρχικό σας ερώτημα, θα έλεγα ότι αυτό που με απασχολεί είναι να παραδώσω στην επόμενη γενιά, την πέμπτη, μια εταιρεία ανάλογη αυτής που ανέλαβα. Και όπως αντιλαμβάνεστε αυτό δεν είναι εύκολο με την εξέλιξη της τεχνολογίας και τη φθίνουσα πορεία της τυπογραφίας. Είναι γι’ αυτό που προσπαθούμε να μεγαλώσουμε το φάσμα των εργασιών και των υπηρεσιών μας.

Το χθες και το αύριο

Τι μεταφέρει στο σήμερα και το αύριο αυτή όλη η ιστορία;

Ν.Ν.:Η επιτυχία αυτής της μακροχρόνιας πορείας δεν είναι τυχαία αλλά οφείλεται σε δύο πάγιες στρατηγικές: πρώτον, η εταιρεία όλα αυτά τα χρόνια επένδυε στην τεχνολογία της εποχής και δεύτερον, προσάρμοζε τα προϊόντα της με αυτά της εποχής. Παραδείγματα πολλά.

Ο πρόπαππός μου αντικατέστησε τις πρώτες χειροκίνητες μηχανές με ημιαυτόματες και αργότερα με αυτόματες. Ο παππούς μου αμέσως μετά τη καθιέρωση της τεχνολογίας Offset, σε αντικατάσταση της μέχρι τότε τεχνολογίας Letterpress, εισήγαγε τη δεκαετία του 60’ την πρώτη μηχανή offset από την Ελβετία. Πιο πρόσφατα συμπεριλάβαμε στα μέσα παραγωγής και ψηφιακούς εκτυπωτές. Όσον αφορά παραδείγματα για καινούρια προϊόντα, ο πατέρας μου τη 10ετία του 80’ ξεκίνησε πρώτος στην Κύπρο την παραγωγή επιταγών αλλά και αργότερα ανέπτυξε παραγωγή μηχανογραφικών εντύπων.

Σεβασμός προς τον πελάτη

Τι καθόρισε το DNA της εταιρείας σας και ποιο είναι αυτό;

Ν.Ν.:Πιστεύω ένα χαρακτηριστικό του οργανισμού μας που κληρονομήθηκε από γενιά σε γενιά είναι η επίδειξη σεβασμού προς τον πελάτη. Η σωστή διαπροσωπική σχέση με τον πελάτη είναι κάτι πολύ σημαντικό και έχει αξία. Είναι πέρα για πέρα διαπιστωμένο ότι ο πελάτης είναι διατεθειμένος να πληρώσει κάτι παραπάνω για ευγενική, γρήγορη και άμεση εξυπηρέτηση. Ίσως είναι αυτός ο λόγος που κάποιοι από τους πελάτες μας μάς προτιμούν εδώ και δεκαετίες.

Οι παρακαταθήκες

Κύριε Νικολάου είσαστε αρκετές δεκαετίες στην τυπογραφία και στην εταιρεία…

Χρ.Ν.:Είμαι 52 χρόνια στην τυπογραφία και φυσικά στην εταιρεία. Κι αν προσθέσω ακόμα τα καλοκαίρια που πήγαινα στο Τυπογραφείο και εργαζόμουν όπως ο κάθε υπάλληλος, τότε πρέπει να τα θεωρήσω πάνω από 60 χρόνια.

Εγώ αυτό που θέλω να μας πείτε, ύστερα από τόσα χρόνια, τι είναι αυτό που κρατάτε και κουβαλάτε μαζί σας;

Χρ.Ν.:Είναι η σκληρή δουλειά σε αυτό το επάγγελμα, τόσο από πλευράς ημών των εργοδοτών, των ιδιοκτητών, όσο και των εργοδοτουμένων μας. Οι υπάλληλοι μαζί με τους ιδιοκτήτες και τους διευθυντές της εταιρείας, προηγουμένως, ήταν μια οικογένεια. Πράγμα που δυστυχώς δεν συμβαίνει σήμερα. Παλαιότερα δούλευαν όλοι μαζί σκληρά και ώρες ατέλειωτες για να φέρουν σε πέρας τις υποχρεώσεις του Τυπογραφείου. Θυμούμαι τους αρχιεργάτες, να αναφέρω και τα ονόματά τους, Κώστας Μαλέκκος και Κώστας Δημητρίου, τον οποίο αποκαλούσαμε «βοσκό» διότι ήταν βοσκός στο χωριό του και τον έφερε στο Τυπογραφείο ο παππούς μου, ο οποίος μεγαλώνοντας έμαθε να οδηγά και ήταν ο οδηγός του παππού μου. Δεν θα ξεχάσω τις εκδρομές που κάμναμε εμείς μαζί με τις οικογένειες αυτών των ανθρώπων και τις σχέσεις που είχαμε μαζί τους και είχαν μαζί μας. Εμείς ως οικογένεια είχαμε δύο αυτοκίνητα και στριμωχνόμασταν όλοι μαζί σε αυτά για να κάμουμε τις εκδρομές μας.

Αυτή η σχέση με τους εργαζόμενους είναι ένα κομμάτι της κουλτούρας σας ως εταιρεία;

Χρ.Ν.:Ναι η οποία όμως, δυστυχώς, σήμερα έχει αλλάξει. Τα πράγματα έχουν διαφοροποιηθεί και αυτή η σχέση δεν υπάρχει πλέον. Τουλάχιστον σε μεγάλο βαθμό. Δεν είμαστε πλέον τόσο κοντά τους και αυτοί τόσο κοντά μας. Η κυπριακή κοινωνία έχει αλλάξει και αυτό επηρεάζει όλη την πυραμίδα.

Εσείς προσωπικά κρατάτε κάτι το οποίο σας είναι χρήσιμο τόσο στην επαγγελματική όσο και την προσωπική σας ζωή, κάτι που σας έλεγε ο πατέρας σας ή ο παππούς σας;

Χρ.Ν.:Σκληρή δουλειά και τιμιότητα. Σκληρή δουλειά διότι μόνο έτσι προοδεύει ο άνθρωπος και τιμιότητα. Να μην αδικηθεί ούτε υπάλληλος, ούτε πελάτης.

Εσύ Νικόλα τι κρατάς;

Ν.Ν.:Δεν μπορώ να πω ότι πήρα πράγματα υπό τύπο του τι να κάνω και τι όχι. Αλλά μέσα από τη δουλειά, την τριβή και την όλη διαδικασία, έχω μάθει ότι πρέπει να είσαι σωστός απέναντι στον πελάτη. Σωστός, ειλικρινής και τίμιος. Την ώρα που πρέπει να παραδώσεις πρέπει να παραδώσεις. Στην ποιότητα που θέλει ο πελάτης. Όσον αφορά δε το προσωπικό μας, εγώ θέλω να είμαι όσο πιο κοντά γίνεται. Δεν είναι εύκολο αλλά το προσπαθώ. Είναι κάτι που παλεύω. Δεν είναι όμως εύκολο καθώς ο κόσμος, όπως είπε και ο πατέρας μου, έχει αλλάξει. Υπάρχουν περιπτώσεις εργαζομένων που απαιτείται να κρατάς απόσταση, να ασκείς καθημερινό έλεγχο και να προσέχεις διότι πλέον τείνει να εκλείψει και το φιλότιμο.

Τα αξέχαστα πάρτι

Θυμάστε κανένα όμορφο περιστατικό που έχετε ζήσει στην εταιρεία;

Ν.Ν.:Εγώ για να είμαι ειλικρινής έχω επιθυμήσει το πάρτι της Πρωτοχρονιάς που έκανε η εταιρεία για να ευχαριστήσει το προσωπικό της και το οποίο έχει σταματήσει μετά την οικονομική κρίση του 2013 και φυσικά, τώρα με τον κορωνοϊό, ούτε λόγος να γίνεται. Θα πρέπει όμως να επανέλθει και θα επανέλθει. Ήταν μια συγκέντρωση όλων για διασκέδαση, μια συγκέντρωση που δεν είχε ιδιοκτήτες, διευθυντές και εργάτες. Όλοι ήμασταν εκεί για να διασκεδάσουμε χωρίς ταμπέλες και οφίκια.

Χρ.Ν.: Η ατμόσφαιρα που επικρατούσε ήταν υπέροχη. Το εσύ είσαι ο μάστρος και ο άλλος ο υπάλληλος, δεν ίσχυε. Ήταν όλοι ίσοι.

Σημαντική συρρίκνωση

Οι τελευταίες κρίσεις, του 2013 και τώρα ο κορωνοϊός, πώς σας έχουν επηρεάσει;

Ν.Ν.:Η οικονομική κρίση του 2013, η πανδημία του COVID-19 και η ραγδαία ανάπτυξη της ψηφιακής επικοινωνίας οδήγησαν σε σημαντική συρρίκνωση της ζήτησης σε έντυπο. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα που το αποδεικνύουν. Μείωση της γραφικής ύλης με αντικατάσταση της με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, κατάργηση της έντυπης εφημερίδας με αντικατάσταση της με ηλεκτρονική ενημέρωση, κατάργηση των τιμολογίων με αντικατάσταση τους με ψηφιακό έντυπο. Ακόμη και οι επιταγές που ήταν από τα best seller προϊόντα για δεκαετίες τείνουν να εκλείψουν. Υπάρχουν και πολλά άλλα παραδείγματα.

Η τυπογραφία έχει αλλάξει σημαντικά μέσα σε 100 χρόνια, λόγω δύο πραγμάτων: την εξέλιξη της τεχνολογίας που αφορά στην ίδια την τυπογραφία και, δεύτερον, το ότι το χαρτί χάνει κάθε μέρα τη μάχη με την άυλη «τυπογραφία». Εσείς πώς βλέπετε το μέλλον;

Ν.Ν.:Η πρόβλεψή μου είναι ότι ο τομέας της τυπογραφίας θα περιοριστεί στην εκτύπωση βιβλίου και επιλεγμένων εκδόσεων και τίποτε περισσότερο. Γι’ αυτό ίσως η πιο σημαντική απόφαση στο πρόσφατο παρελθόν είναι η επέκταση του ομίλου στο τομέα του κυτίου και γενικότερα της συσκευασίας αλλά και πολύ σύντομα επέκταση και σε καινούργια προϊόντα.

Ευελπιστώ ότι θα υπάρχει και πέμπτη γενιά. Είναι σίγουρο ότι οι δραστηριότητες του ομίλου επί εποχής της πέμπτης γενιάς δεν θα είναι μόνον η τυπογραφία αλλά και άλλοι τομείς όπως η αξιοποίηση του χαρτοφυλακίου ακινήτων του Ομίλου.

Οι αφανείς ήρωες της οικογένειας

Αφήσαμε πίσω ένα σημαντικό κομμάτι. Τις γυναίκες της οικογένειας. Και συνήθως, είναι γυναίκες πίσω από κάθε επιτυχία του άντρα. Κύριε Χριστόφορε τι θα μπορούσες να μας πεις για τη γιαγιά σου, τη μητέρα σου και τη γυναίκα σου;

Χρ.Ν.:Έτυχε να έχουμε γυναίκες οι οποίες μας καταλάβαιναν και μας στήριζαν. Καταλάβαιναν την προσπάθεια που κάναμε όλοι. Η γιαγιά Κατίνα, η γυναίκα του παππού Νικόλα, είχε να μεγαλώσει οκτώ παιδιά. Σε μια εποχή πολύ δύσκολη. Και έπρεπε να είναι ο «στύλλος» της οικογένειας από τη μια για να τα μεγαλώσει σωστά και από την άλλη να αφήσει απερίσπαστο τον παππού μου στη δουλειά του και στην προσπάθειά του να δημιουργήσει μια δική του δουλειά, να φτιάξει το τυπογραφείο του. Και το πέτυχε.

Η μητέρα μου Χλόη ήταν μια ήσυχη αλλά συνάμα δυναμική γυναίκα. Ο πατέρας μου δούλευε και εκείνος σκληρά αλλά ασχολείτο και με τα παιδιά του. Ήθελε να μορφωθούν περισσότερο απ’ ό,τι εκείνος. Το ίδιο και η μητέρα μου και μας έσπρωχναν προς τη μόρφωση.

Εσύ αντιλαμβάνομαι υποστήριξη από τη σύζυγό σου Μαρία την είχες;

Χρ.Ν.:Βεβαίως. Θα σας πως πόσες ώρες δούλεψα, προπάντων την περίοδο μετά το 1977 – 78 που άνοιξαν οι δουλειές. Ξεκινούσα δουλειά η ώρα 7.00 το πρωί και πήγαινα σπίτι την επόμενη μέρα στις 2.00 τα ξημερώματα. Και ξυπνούσα η ώρα 4.00 το πρωί για να έρθω στο Τυπογραφείο να προετοιμάσω την εργασία. Μαζί μου βέβαια εργάζονταν όλοι οι υπάλληλοι. Ήταν μια πολύ απαιτητική περίοδος. Και αντιλαμβάνεστε, χωρίς μια γυναίκα στο σπίτι που να κρατά την οικογένεια αυτό θα ήταν αδύνατο.

Νικόλα θέλεις να συμπληρώσεις κάτι;

Ν.Ν.:Πρέπει να υπάρχει και στήριξη της συζύγου σε έτσι καταστάσεις. Είναι πολλές οι ώρες που απουσιάζουμε από το σπίτι και Σάββατα και Κυριακές. Επομένως είναι σημαντική η στήριξη της συζύγου. Θα κατέληγα λέγοντας ότι οι γυναίκες της οικογένειας, ανέκαθεν, είναι οι αθέατοι ήρωες…

Τα ιστορικά πρόσωπα

Χριστόφορος Νικολάου (1886 – 1958). Γεννήθηκε στο Στρόβολο το 1886. Πατέρας του ήταν ο Νικόλας Χριστοφορίδης από τη Λακατάμεια, που ασχολείτο με ξενοδοχειακά στη Λευκωσία και ο οποίος εκτός από τον Χριστόφορο απέκτησε από τον γάμο του άλλους δύο γιους.

Μετά τα πρώτα γράμματα ο Χριστόφορος Νικολάου μπήκε πολύ νωρίς στην τέχνη του τυπογράφου. Από τον γάμο του με την Κατίνα απέκτησαν οκτώ παιδιά, τρία αγόρια και πέντε κορίτσια.

Ήταν πολύ μελετηρός και φιλομαθής και κατόρθωσε από μόνος του να αποκτήσει παιδεία, μόρφωση και πνευματική καλλιέργεια, μιλώντας και γράφοντας εκτός από την Ελληνική, την Αγγλική και Γαλλική γλώσσα. Υπήρξε πολύ φιλοπρόοδος, φιλόπονος και ρηξικέλευθος, αλλά και άνθρωπος αυστηρών ηθικών αρχών, τυπικός και τίμιος προς τους συνεργάτες του, γι’ αυτό και εκτιμάτο ιδιαίτερα τόσο από την πολυπληθή πελατεία του όσο και από το προσωπικό του τυπογραφείου του.

Απεβίωσε τον Οκτώβριο του 1958.

Νίκος Χρ. Νικολάου (1913 – 1994). Ήταν ο μεγάλος γιος του Χριστόφορου Νικολάου και θεωρείται ως ο φυσικός συνεχιστής και διάδοχος διευθυντής και η ψυχή του τυπογραφείου “Η Λευκωσία” από το 1958 μέχρι και τη δεκαετία του 1990. Γεννήθηκε στη Λευκωσία τον Ιανουάριο του 1913. Μετά το Δημοτικό Σχολείο φοίτησε στο Παγκύπριο Γυμνάσιο απ’ όπου αποφοίτησε το 1930 και ανέλαβε καθήκοντα στη διεύθυνση του Τυπογραφείου δίπλα στον πατέρα του Χριστόφορο. Πήρε στη συνέχεια Πιστοποιητικό Λογιστικής και Διεύθυνσης Γραφείου με αλληλογραφία (International Correspondence Schools, London).

Το 1935 παντρεύτηκε τη Χλόη Κωνσταντινίδη με την οποία απέκτησε τρία παιδιά: Τον Χριστόφορο, την Αλεξάνδρα και την Αικατερίνη.

Ο Νίκος Νικολάου ήταν ευγενικός, ήπιος και μετριόφρων άνθρωπος, εργατικός, έντιμος, φιλότιμος και άριστος οικογενειάρχης.

Επί εποχής του το Τυπογραφείο ανανεώθηκε και εκσυγχρονίσθηκε πλήρως με νέο και σύγχρονο εξοπλισμό. Απέκτησε τη φήμη ως ένα από τα καλλιτεχνικότερα και ποιοτικότερα τυπογραφεία της Κύπρου. Σύνθημά του ήταν και παραμένει η ποιότητα.

Απεβίωσε στις 5 Οκτωβρίου του 1994.

Εφραίμ Πετρίδης (1876 – 1919). Συνεταιρίστηκε με τον Χριστόφορο Νικολάου και ίδρυσαν το 1906 το τυπογραφείο “Η Λευκωσία”. Ήταν ιδιοκτήτης της εφημερίδας «Κυπριακός Φύλαξ» για την αρθρογραφία της οποίας διώχθηκε από τους Άγγλους αποικιοκράτες.

Απεβίωσε το 1919.

Ένα μεγάλο παράπονο…

Παράπονα για τον τρόπο που η πολιτεία αντιμετώπισε την εισήγηση της οικογένειας Νικολάου για το παλιό τυπογραφείο της εταιρείας Nicosia Printing works, Chr. Nicolaou & Sons Ltd εκφράζει ο κ. Χριστόφορος Ν. Νικολάου. Η ερώτηση που υποβάλαμε στον κ. Νικολάου και η απάντηση που έδωσε, ακολουθούν.

Το παλιό τυπογραφείο της εταιρείας στην παλιά Λευκωσία παραμένει εκεί αναξιοποίητο. Έχουμε υπόψη ότι παρά τις προσπάθειές σας να γίνει ένα μουσείο τυπογραφίας και να αξιοποιηθεί από την Πολιτεία, δεν έγινε τίποτε. Τι έχετε να μας πείτε;

Το παλαιό κτήριο του Τυπογραφείου στη οδό Πλουτάρχου, το οποίο σώζεται σχεδόν ακέραιο και άθικτο με όλο τον μηχανικό εξοπλισμό του και τα διάφορα τμήματα παραγωγής, όπως στοιχειοθεσίας, λινοτυπίας, μονοτυπίας, εκτύπωσης, διεκπεραίωσης, αποτελεί ένα καταπληκτικό μουσείο τυπογραφικής τέχνης, στο οποίο εκτίθεται η εξελικτική πορεία της τυπογραφικής διαδικασίας στα τελευταία 90 τουλάχιστον χρόνια. Ωστόσο παραμένει αναξιοποίητο. Όλες οι προσπάθειες μας που είχαμε κάνει γι’ αυτό τον σκοπό έπεσαν στο κενό χωρίς ανταπόκριση. Ούτε η Κυβέρνηση, ούτε ο Δήμος Λευκωσίας, ούτε κανένας άλλος δεν ενδιαφέρθηκε. Έχουμε επίσης την άποψη ότι θα μπορούσε να γίνει και παράρτημα της αρχιτεκτονικής σχολής του Πανεπιστημίου Κύπρου.

Είναι δυστυχώς ακατανόητο γιατί η Πολιτεία δεν θέλει να αξιοποιήσει το παλιό μας Τυπογραφείο. Όχι μόνο το κτήριο έχει κρατήσει την ομορφιά και την όψη ενός παλαιού κτηρίου με την ταμπέλλα από την εποχή του πρόπαππού μου, αλλά και τα μηχανήματα και το υλικό που υπάρχουν θα το καθιστούσαν ένα σπουδαίο μουσείο αλλά και πολυχώρο για καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Ελπίζω κάποιοι να το δουν με θετική προσέγγιση για να μη χαθεί μια ολόκληρη ιστορία που δεν αφορά μόνο την εταιρεία μας αλλά την ιστορία της τυπογραφίας στην Κύπρο και την ίδια την ιστορία της χώρας.